De Verzamelaar

Algemeen

Bij het kopen van kunst geldt een verantwoordelijkheid voor de koper (Caveat Emptor). Deze verantwoordelijkheid houdt in dat de koper onderzoek dient te doen vóórdat hij een kunstwerk aanschaft. Met name als de verkopende partij dit heeft nagelaten. Dit is het gevolg van het feit dat de oorsprong van kunst niet eenduidig is vastgesteld. De oorsprong en conditie bepalen in hoge mate de waarde. Een kunstwerk krijgt zijn waarde omdat een bepaalde kunstenaar deze heeft vervaardigd (en dus niet een vervalser of kopiist). Met andere woorden omdat het een authentiek werk is van de kunstenaar.

Om de authenticiteit van een kunstwerk te verifiëren dient de koper vast te stellen wat de status is. Dit wordt gedaan door middel van kunsthistorisch onderzoek, alsmede onderzoek naar de schildertechnische en/of materiele eigenschappen. In veel gevallen is de koper niet getraind in het beoordelen en onderzoeken van het kunstwerk en de bijbehorende bewijsvoering, hiervoor dient de koper dan ook een expert te consulteren. Dit consult is het minimum vereiste aan due dilligence dat een koper behoort te doen.

Johan Meijering

Uit de dagvaarding van Meijering blijkt dat pas in 2001, op verzoek van een derde partij, een expert is geconsulteerd.[1] Ook komt naar voren dat hij nauwelijks eigen onderzoek heeft gedaan ten tijde of voorafgaande aan de koop van de schilderijen. Dit is met name wrang, nu Meijering voor de civiele procedure uitgebreid onderzoek heeft moeten doen naar de betwijfelde werken. Hieronder wordt kort een overzicht gegeven van de handelingen die Meijering niet heeft voltrokken. Dit moet niet gezien worden als een persoonlijke berisping, maar een mogelijkheid om lessen te trekken uit zijn handelingen. Buiten kijf staat de moedwillige oplichtingpraktijk van de verkoper, waarvoor vonnis is gewezen.[2]

Transacties

Toen Meijering besloot om enkele transacties te verrichten met Van L. eind jaren ’90 is het onvoorzichtig dat hij Van L.’s verklaring omtrent de werken voor waar heeft aangenomen zonder enige expertise of advies van een expert. In die periode was het al ruimschoots bekend dat Van L. de vermoedelijke vervalser was van De Ploeg. Meijering had Van L. moeten natrekken voordat hij voor significante bedragen met hem in zee ging. Wij benadrukken nogmaals dat het buiten kijf staat dat Meijering bewust om de tuin is geleid door de verkoper en vermoedelijke vervalser Van L.

De onduidelijke herkomst van de werken, in combinatie met de inmiddels publiekelijke reputatie van Van L., had moeten leiden tot grotere voorzichtigheid bij Meijering. Deze voorzichtigheid had geuit kunnen worden door het consulteren van een deskundige vóórdat Meijering besloot de werken bij Van L. aan te schaffen. Als hij toentertijd één van de experts had geconsulteerd die hij in de procedure als getuige-deskundige heeft opgeroepen, had de schade en de daarop volgende procedure waarschijnlijk voorkomen kunnen worden. Het pikante in deze zaak is dat de zelfbenoemde experts ook op het verkeerde been gezet zijn door de gedaagde en zijn omgeving. Dit terwijl in het circuit al alarmbellen waren geluid. Als gevolg van het feit dat in een niet goed functionerende kunstmarkt verzamelaars aan hun lot zijn overgelaten, neemt het belang van due dilligence door de koper alleen maar toe.

Het is niet gebleven bij het kopen van enkele vermoedelijk vervalste werken bij Van L.
Johan Meijering heeft in dezelfde periode werken uit zijn eigen collectie geruild met Van L. en heeft naar eigen zeggen aan Van L. geld geleend. Het geleende geld heeft hij nooit teruggezien, als afbetaling voor zijn leningen gaf Van L. Meijering nog meer vermoedelijke vervalste werken.

Nergens zijn de afspraken omtrent de leningen, verkopen en ruilen adequaat op papier gezet. Er zijn wel contracten ondertekend door Van L. en Meijering. Deze contracten zijn echter summier en amateuristisch opgesteld. Bij transacties waar toch significante geldsommen zijn gemoeid (zie Transacties), is het niet onredelijk om deze door een jurist of notaris vast te laten leggen of minstens goed te documenteren. Goed opgestelde contracten hadden waarschijnlijk juridische procedures kunnen voorkomen, of op z’n minst de positie van Meijering in deze procedures significant kunnen verbeteren.

Persoonlijke betrokkenheid

In de advocatuur is het alom bekend dat het grootste risico voor een slechte afloop van een zaak de cliënt zelf is. Cliënten zijn emotioneel en als gevolg daarvan onberekenbaar. Zij kunnen de zaak schaden in hun zucht naar gerechtigheid. Meijering heeft honderden pagina’s aan eigen bevindingen en bewijsvoering geschreven. Hoewel het onderzoek dat hij heeft gedaan van groot belang is geweest voor deze zaak, zijn veel essentiële aanwijzingen verloren geraakt in onbelangrijke (persoonlijke) meningen, randzaken en details. Voeg daarbij de verwarrende producties Van L. en het gevolg hiervan is dat de rechter het kaf niet meer van het koren heeft kunnen scheiden en het naar voren gebrachte bewijs (van Meijering) in eerste instantie niet goed heeft kunnen beoordelen. Het dienstdoende advocatenkantoor is ook in dit opzicht veel te verwijten, aangezien zij Meijering hadden moeten temperen. Als zij het uitgebreide onderzoek van Meijering omgezet hadden naar een coherent en juridisch relevant stuk, had dit als onderbouwd bewijs kunnen gelden.

De voor hemzelf schadelijke rol van Meijering komt verder naar voren door het, zonder onderbouwing, verwijderen van 5 schilderijen uit de procedure bij het Gerechtshof. Dit heeft ertoe geleid dat het Hof de betrouwbaarheid van de deskundigen in de procedure in twijfel heeft getrokken (zie Hoger Beroep). Deze beslissing is waarschijnlijk ingegeven door te luisteren naar dubieuze kunsthandelaren. Tevens geeft het overduidelijk aan dat vervalsingen op deze wijze kunnen blijven rouleren. Niemand is erbij gebaat om deze praktijken in stand te houden.

De te nauwe betrokkenheid van Meijering blijkt ook uit zijn actieve rol in de pers. Er zijn talloze interviews waar Meijering zich over het onrecht dat hem is aangedaan beklaagt. Deze stukken komen echter zelden tot de ware inhoud en worden gedegradeerd tot een welles/nietes discussie tussen Meijering en Van L..
Als het contact met de pers gerichter plaats had gevonden, door bijvoorbeeld de experts in de procedure. Was de rapportage over de procedure misschien ook duidelijker geweest en had de buitenwereld er een beter beeld van gekregen.

Conclusie

Er zijn enkele belangrijke lessen die getrokken kunnen worden uit de Altink I en II Affaires en de acties van Meijering hierin.

1. Bij de koop van kunstwerken dient altijd een deskundige geconsulteerd te worden vooral wanneer, zoals in deze zaak, het draait om significante bedragen
2. Betrek een jurist bij de transactie, een goed geschreven contract kan veel problemen preveniëren
3. In het geval dat een transactie tot een juridische procedure leidt, blijf afstandelijk. Het te persoonlijk betrokken raken bij de juridische procedure schaadt de zaak, en kan significante gevolgen hebben voor de duur en uitkomst
4. Laat de professionele vertegenwoordigers en partijen het woord doen richting de pers. Ook hier geld het adagium dat persoonlijke betrokkenheid enkel schadelijk is voor de persoon en de zaak
5. Rechters en andere juristen hebben vaak geen tot nauwelijks ervaring met kunstwerken. Zie hen dan ook niet als specialist op het gebied van kunst

De Altink I en II zaken en het handelen van Meijering bieden een goed voorbeeld voor verzamelaars en andere kopers van kunst. Wanneer enkele eenvoudige voorzorgsmaatregelen genomen worden, kan veel schade en leed voorkomen worden. Of kunst nu veel of weinig waarde vertegenwoordigd er kunnen immer vervalsingen in omloop zijn. Het ontbreken van enige vorm van regulering in de kunstmarkt moet elke koper tot voorzichtigheid manen.

[1] Dagvaarding Van L. voor de Rechtbank Assen, 2005.

[2] Gerechtshof Leeuwarden d.d. 24 juli 2012, Zaaknummer 107.002.669/01